Radyo ve televizyon gibi kitle iletişim araçları ile kıyaslandığında sosyal medyanın “kamusal alan” potansiyeli taşıdığı söylenebilir; ancak hiçbir tesir ve yönlendirme olmaksızın insanları kendiliğinden örgütleyecek güçte olup olmadığı tartışmalıdır. Sosyal medyadaki örgütlenme ne kadar kendiliğinden ne kadar manipülatif?

Twitter’da amaç mesaj paylaşmaktı, Instagram’da ise asıl odak fotoğraftaydı. Kalple beğenmeyle birlikte öz onay bağımlılığı sorununa dönüşecek bir furya başladı. “Selfie” çılgınlığı ile birlikte mecra da büyüdü. Reklamcılar, geleneksel yollardan ulaşamayacaklarıkadar takipçiye sahip girişimci Narkissoslar, yani influencerlar aracılığıyla insanlara ulaştı.

Doğrulama girişimlerinin görevi, ne olursa olsun bir görüşün ya da kesimin amigoluğunu yapmak değil, sadece ve sadece hakikate taraftar olmak. Güvenilirlik adına adil uygulama, nesnel tutum ve şeffaflık elzem.

Söylemde rasyonellik sınırını tespit etmek kolay değil. Bu doğru. Bununla birlikte, etiketlemeye ve sembolik anlatıma yer verme düzeyi ile muhakemeye (argument) dayalı olma, genel anlamda rasyonelliğe uzaklık ve yakınlık ölçü olarak konabilir.

Avrupa’ya yönelik göçlerin yoğunlaştığı yıllarda dünya kamuoyunda çok farklı kanaatler oluşmuştu. Diğer bir ifadeyle, olanın ötesinde bir algı hâkimdi. Göç eden milyonlarca insanı ağırlayan ülkelerden ziyade, belirli koşullar altında birkaç bin göçmene ev sahipliği yapmayı kabul eden ülkeler adeta kahraman olarak gösterildiler.

Manipülasyon erdemli bir kamuflajla karşı-manipülasyon kisvesine bürünse de özü itibariyle daima belirli hedefler ya da çıkarlar doğrultusunda yönlendirme hatta kontrol amacı güder. Bir “amaçlı eylem” olarak manipülasyon etik dışı ve özerkliğe aykırı ise karşı-manipülasyon da özerkliğin sınırlarını zorladığı ölçüde etik dışıdır.

Sömürge sineması uygarın ilkeli, beyazın beyaz olmayanı yenebileceği tekrarları üretmektedir. Sömürge sonrası sineması ise bu minvalde sömürgenin fantezik olarak ürettiğini kolonyal ağdan kurtularak manipülasyonu gerçeğin iziyle teyit çabasından doğmaktadır.

Daha az gelişmiş ülkelerdeki kurumların ve ekonomik performansın zayıflığı ölçüsünde seçimlerde daha fazla manipülasyon ihtiyacı da beklenebilir. Şu unutulmamalıdır ki her modern devlette seçim kampanyaları, seçmenlerin oy kararlarını etkilemekle ve bir yönüyle de seçmenlerin manipüle edilmesiyle ilgilidir. Bunun tek bir amacı vardır: Seçmenlerin tercihlerini değiştirmek.

Manipülasyon konusu psikolojiden sosyolojiye, ekonomiden siyasete, iletişimden sanata kadar pek çok alanın ilgi odağı. Düşünce Dergisi olarak manipülasyon sayısında, konunun multidisipliner yapısından dolayı farklı alanlardan teorik çalışmalara, röportajlara, değerlendirme yazılarına ve bir de soruşturma dosyasına yer verdik