Sosyal bilimler tarihinde merkezi bir yeri olan toplumsal ve kültürel değişim konusunda ülkemizdeki öncü isimlerden biri de Mümtaz Turhan’dır.  Ziya Gökalp’ten sonra kültür üzerine en fazla eğilen sosyal bilimcilerimizden olan Turhan’ın “Kültür Değişmeleri” kuramı, temelde göç ile gerçekleşen kültür aktarımlarının topluluğun yaşamında meydana getirdiği değişimleri ele almaktadır. Göçün neden olduğu insanların tutum ve davranışlarındaki değişimleri incelediği çalışması ile Türkiye’deki değişmelerin sosyal psikolojik çözümlemesini yapmıştır. Göç Sosyoloji bakımından taşıdığı önemin yanı sıra araştırmasında deneysel psikoloji ve yerinde gözlem metodunu kullanarak ülkemizde sosyal psikolojinin öncülüğünü de gerçekleştirmiştir. Kültür değişmeleri ile kimlik arasındaki ilişkiyi, kültür değişmelerinde asıl önemli unsurun fertlerin tutumları ve zihniyetleri olduğunu ortaya koyan Mümtaz Turhan’a Göç sayımızda Düşünce Dergisi ekibi olarak özel bir yer vermek istedik.

Çocukluğunda, 1916 yılında, Rus işgali nedeniyle ailesiyle Erzurum’dan Kayseri’ye göç etmek zorunda kalan Mümtaz Turhan, Osmanlı’nın dağılma süreci, Kurtuluş Savaşı, I. ve II. Dünya savaşlarını da içeren tarihin en belirleyici olaylarının yaşandığı bir dönemin içinden gelmiştir.  Aynı zamanda bilim dünyasında çok yönlü gelişmelerin yaşandığı, sosyal psikolojinin doğduğu, antropolojinin ve kültüralizm akımının yükseldiği bir dönemde yaşamıştır. Almanya’daki psikoloji eğitimi sırasında Werheimer, Köhler ve Koffka gibi Gestalt ekolünün kurucularını da tanıma imkânı bulan Turhan, yaşadığı dönemin tarihselliği ve bilimsel çeşitliliği içinde Kültür Değişmeleri kuramını geliştirmiştir.

Kültür Değişmeleri kitabında Turhan, başka bir şehre göç edip tekrar eski yerine dönen bir köy topluluğunda meydana gelen değişmeler ile büyük şehirlerde meydana gelen değişimleri inceler. Köyde kültür değişmelerinin incelenmesi, topluluğun göçten önceki ve göç hayatındaki kültürünün tekrar köyüne döndükten sonraki kültürü ile mukayesesine dayanır. Bu inceleme, Turhan’ın kendinin de mensubu olduğu topluluğun göç hayatı sürerken yaptığı gözlemlere, göçten önceki kültür hakkında köyün ileri gelenlerinden ve yaşlılardan aldığı bilgilere ve topluluğun eski yurduna döndükten sonra da değişme geçiren kültürünün içinde zaman zaman yaşayarak yaptığı gözlemlere dayanır. 

Yazının devamı Düşünce Dergisi'nin Göç sayısında...