Çin, umum Türklerin derin hafızasında “Sakıncalı” bir ülke veya bölge; Çinli kavmi ise “mesafeli durulması” gereken bir kavimdir. Zira, İslamiyet öncesi Türk zihninde çok acılı izlerin bırakıldığı en azından yazıtlarda, destanlarda ve Çin yıllıklarında kayıtlıdır. Aynı zamanda, Türkler ise Çinliler açısından birleşik tek çatı altında olduğunda büyük tehdit, diğer zamanlarda yurtları yutulması kolay, halkı yönetilmesi asan bir halktır. Çin veya Çinli elitler için bu durum geçmişte öyle olduğu gibi günümüzde de aynıdır. Çünkü, değişmeyen Çin yazı sistemi milli hafızayı canlı tutmakla birlikte stratejik genişleme için de tarihsel tecrübe, meşruiyet ve güçlü özgüven ile özenerji sağlamaya devam etmektedir. Durum, Türkler açısından öyle değildir. Sürekli değişen yazı sistemleri, mekânsal değişimler ile din ve medeniyet çevresindeki farklılaşmalar hafıza değişimini kolaylaştırırken, tehdit algılarını da ona göre değiştirmiştir.

Türklerin tek siyası çatı altında birleşik bir millet olma rüyası İslamiyet sonrasında neredeyse boşa çıkmış, devam eden kültürel bütünlük Rusların Türkler dünyasında başlattığı fiziki ve kültürel işgali ile bölünüp parçalanmaya başlamış, SSCB rejimi tarafından yönlendirilen ve desteklenen yerel kimlikleri öne çıkartan “milletçik” oluşturma süreci SSCB sonrasında da devam etmiştir.

Çin’in Doğu Türkistan’ı tamamen işgal etmesi (1884) ile Türkistan ve Kafkasya’nın kahir ekseriyeti Rus ve Çin hegemonyası altında sömürgeleştirilirken, güneyi İngiliz etkisine, Osmanlı bakiyesinden doğan genç Türkiye Cumhuriyeti de Batı’nın çeşitli etkilerine kendi isteğiyle girmiştir. Diğer Türk coğrafyasından her alanda daha bağımsız olan Türkiye Cumhuriyeti, Batılılaşma girişimi ekseninde umumi Türk gövdesinden belirli düzeyde farklılaşarak, olabildiğince “Doğu”dan kopmaya çabalamıştır.

Bütün bu sürecin sonunda, Çin tehdidi daha çok “Uygur” Türklerini ilgilendiren bir konu haline gelirken, diğer Türk devlet veya topluluklarının siyasi elitleri ile aydınlar sınıfının ekseriyeti kültürel sınırlar yerine politik sınırları tercih ederek “Türkistan’ın işgali sorunu” bütün Türklerin değil, sadece “Uygurların sorunu” durumuna meşruiyet kazandırma yolunu seçmiştir. Bu meşruiyet esasında, Çinlilerin “Uygur sorunu bizim iç sorunumuz” tezini desteklemiş, “Doğu Türkistan” diye isimlendirmeyi Çin’in iç meselesine karışmak ve bölücülük olarak algılamış, ecdat yadigarı toprağına artık Çin kırıntısı “Sincan, Şincan” demeyi normalleştirmişlerdir. Xi Jinping iktidarı sonrası gizli emellerini daha açık hale getirilmiş, “Çin Rüyası” sloganı ile birlikte hayata geçirilmeye başlanan “Yeni İpek Yolu Projesi”nin detayları ortaya çıktıkça, Türkler ve tehdidi bizatihi hissetmeye başlayan diğer “Türki”ler aslında Çin’in başta Batı Türkistan cumhuriyetleri olmak üzere bütün Türkler Dünyasını tehdit eden bir “güç” olduğunu anlamaya, yavaş ve geç olsa da idrak etmeye başlamıştır. Kovid19 nam-i diğer Çin virüsü’nün işbu “idraklanma” sürecine müspet katkılar sunduğu da söylenebilir.